काठमाडौं– ‘सिंहदरबार परिसरबाट आगामी साउनभित्र ग्यास सिलिण्डर विस्थापित गरी विद्युतीय चुल्हो उपयोग गर्नुपर्ने व्यवस्था मिलाएको छु,’ आर्थिक वर्ष २०७९/८० को बजेट वक्तव्य प्रस्तुत गर्दै तत्कालीन अर्थमन्त्री जनार्थन शर्माले सुनाएका थिए।
यदि शर्माको घोषणा पूरा हुन्थ्यो भने सोही वर्षको साउनभित्र सिंहदरबार परिसरमा ग्यास सिलिण्डर विस्थापित हुने थियो, र विद्युतीय चुल्हो उपयोगमा आइसक्ने थियो। त्यतिमात्र हैन, बजेट भाषणमा त ३ महिनाभित्र महानगर र उपमहानगरपालिका भित्रका सबै सार्वजनिक कार्यालय र निवासलाई पनि ग्यास सिलिण्डर मुक्त गराइ क्रमशः विद्युतीय चुल्हो प्रयोग देशव्यापी बनाउने प्रतिबद्धता थियो।
तर, डेढ वर्ष बित्यो न त सिंहदरबारबाट ग्यास सिलिण्डर विस्थापित भयो, न देशव्यापी रुपमा विद्युतीय चुल्हो उपयोग नै भयो। अर्थमन्त्री फेरिए, सरकारको नेतृत्व फेरियो। तर ग्यासको ठाउँमा विद्युतीय चुल्हो फेरिएन। यो घोषण केवल बजेट भाषणमा सीमित भयो।
अहिलेसम्म पनि सिंहदरबारमा रहेका हरेक क्यान्टिनमा ग्यास चुल्होको प्रयोग गरी खाना तथा खाजा पकाइरहेको पाइएको छ।
सिंहदरबारभित्रै ग्यास चुल्होको उपयोग हटेको छैन। गाउँपालिका, नगरपालिका लगायतका कार्यालयमा हट्ने सम्भावना न्यून नै रहन्छ। सिंहदरबारभित्र ग्यास चुल्हो नहट्नु तथा विद्युतीय चुल्हो प्रयोगमा नआउनुको कारणबारे आफू जानकार नरहेको अर्थ मन्त्रालयका प्रवक्ता धनीराम शर्मा बताउँछन्।
‘अघिल्लो वर्षको बजेटको कुरा हो। यसबारे त मलाई कुनै जानकारी छैन। कसले विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गरिरहेको छ, कसले गरेको छैन। यसबारे त आफैं क्यान्टिनहरुतिर बुझ्नुस् न,’ बजेटको व्यवस्था कार्यान्वयन भए/नभएको विषयमा समीक्षा गर्नुपर्ने मन्त्रालयका प्रवक्ता शर्माले गैरजिम्मेवार हुँदै भने।
अर्थ मन्त्रालयको क्यान्टिनमासमेत ग्यास चुल्होको प्रयोग गरिरहेको पाइएको छ। अर्थ मन्त्रालयको क्यान्टिनका सञ्चालक मानप्रसाद भट्टले सरकारले ग्यास चुल्हो विस्थापित गर्ने घोषणा गरेको केही समयपछि विद्युतीय चुल्हो उपयोग गरेको, तर आफूहरुले प्रयोगमा ल्याएपछि विविध समस्याका कारण इन्डक्सन (विद्युतीय) चुल्हो उपयोग गर्न नसकेको बताउँछन्।
‘ग्यास चुल्हो विस्थापित गर्ने सरकारको निर्देशनअनुसार हामीले इन्डक्सन चुल्हो लगायत भान्सामा आवश्यक पर्ने अन्य विद्युतीय उपकरणहरु किन्यौं। घोषणा भएको वर्षको साउनदेखि गत असोजसम्म प्रयोग गरेका थियौं। तर यहाँको विद्युतीय जडान पुरानो सिस्टममा आधारित भएका कारण आगजनी हुनसक्ने समस्या नै देखिन थाल्यो त्यसपछि विद्युतीय चुल्हो छोडेको हो,’ भट्टले भने।
विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गरी खाना तथा खाजा पकाउँदा ग्यासको तुलनामा खर्च कम लाग्ने भनिए पनि पटक–पटक विद्युतीय चुल्हो बिग्रिने र अर्को किन्नुपर्दा थप खर्च बढेको उनको भनाइ छ।
विद्यतीय चुल्हो छाडेर ग्यास चुल्लो प्रयोग गर्न कसैले निर्देश नगरेको र आफूहरुले ग्यास प्रयोग गरेकोबारे सम्बन्धित निकायलाई जानकारी नगराएको उनी बताउँछन्। यस्तै, ग्यास चुल्हो प्रयोग गर्दा कुनै निकाय अनुगमन गर्नसमेत नआएको उनको भनाइ छ।
‘हामीलाई कसैले ग्यास चुल्हो प्रयोग गर्नु भनेको होइन। विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गर्दा तार जलेर आगलागी हुने,, बारम्बार चुल्हो बिग्रिरहने, साथै ग्राहकको समयअनुसार खाना तथा खाजा दिननसक्ने जस्ता विभिन्न समस्या आएका कारण आफैं प्रयोग गरेका हौं,’ उनले भने।
ग्यासबाट छोटो समयमा खानेकुरा पाक्ने, तर विद्युतीय चुल्होको प्रयोग गर्दा घन्टौंसम्म ग्राहकले कुर्नुपर्ने हुँदा व्यापारमा समेत समस्या आएको उनले सुनाए।
यस्तै, संघीय मामिला तथा सामान्य प्रशासन मन्त्रालय छेउको क्यान्टिनका कामदारले सरकारले विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गर्न निर्देश गरे पनि आफूहरुलाई विद्युतीय चुल्होभन्दा ग्यास चुल्हो छिटो छरितो भएका कारण ग्यास नै प्रयोग गरिरहेको बताउँछन्।
ग्राहकले अर्डर गरेको समयमा खाजा नपाक्ने, ढिलो भएर ग्राहक रिसाएर नखाइ खाजा छाडेर गैदिने गर्दा आफूहरु हैरान भएको उनीहरुको भनाइ छ। ‘पहिला प्रयोग गरेको हो। खाजाहरु ढिलो पाक्छ। ग्राहकलाई छिटो चाहिन्छ। ग्राहकको समयअनुसार खाजा बनाउन नसक्दा ग्राहक आउन छाडेपछि विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गर्न छाडेको हो,’ एक कामदारले भने।
ऊर्जा मन्त्रालयका प्रवक्ता नवीनराज सिंह धेरैजसो मन्त्रलयमा विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गरिरहेको बताउँछन्। सिंहदरबारका सबै क्यान्टिनले विद्युतीय चुल्हो प्रयोग नगरे पनि केही क्यान्टिनले भने प्रयोग गरिरहेको उनको भनाइ छ।
‘यो एकैपटक तत्काल परिवर्तन भइहाल्ने कुरा होइन। विस्तारै मन्त्रालयमा प्रयोग हुँदै आएको छ। केही मन्त्रालयमा ग्यास सिलिण्डर र विद्युतीय चुल्हो दुवै प्रयोग भइरहेको पनि छ। केही मन्त्रालयमा प्रयोगमा आउन नसकेको भए हामी अवलोकन गरेर उहाँहरुलाई निर्देश गर्छौं,’ सिंहले भने।
यस्तै, सिंहदरबारभित्र वाइरिङ सिस्टम पुरानो मोडलको भएका ठाउँहरुमा परिवर्तन गरिने उनले बताए। यस्तै ५ एम्पियरको विद्युत् प्रवाह हुने विद्युतीय मिटरहरु परिवर्तन गरी १५ एम्पियरको राखिने उनी बताउँछन्।
अघिल्लो बजेटमार्फत् ग्यास चुल्हो हटाउने घोषणा भएको तर आफू चालु वर्षमा ऊर्जा मन्त्रालयको प्रवक्ता भएका कारण अघिल्ला दिनहरुमा आफूले यसबारे खासै काम गर्न नसकेको उनको भनाइ छ।
विद्युतीय चुल्हो: ०.५ प्रतिशतले गर्छन् प्रयोग
२०७८ को जनगणना अनुसार विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गर्नेको संख्या ०.०५ प्रतिशत रहेको छ। २०६८ को जनगणनाअनुसार विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गर्नेको संख्या ०.०८ प्रतिशत रहेको थियो। जसअनुसार पछिल्लो समय विद्युतीय चुल्हो प्रयोग गर्नेको संख्या न्यूनमात्रामा बढेको पाइएको छ।
यस्तै २०७८ को जनगणना अनुसार ४४.३ प्रतिशत घरधुरीले ग्यास प्रयोग गरी खाना पकाउने गर्छन्। काठ–दाउरा प्रयोग गरी खाना पकाउनेको संख्या ५१ प्रतिशत रहेको छ। गुइँठा प्रयोग गर्ने २.९ प्रतिशत, बायोग्यास १.२ प्रतिशत, मट्टितेल प्रयोग गर्नेको ०.०५ प्रतिशत र अन्य ०.१ प्रतिशत रहेका छन्।
बर्सेनि अर्बौं रुपैयाँ ग्यासमा खर्च
२०७८ को जनगणनाअनुसार ४४.३ प्रतिशत घरधुरीले ग्यास प्रयोग गरी खाना पकाउने गर्छन्। यसर्थ नेपालमा बर्सेनि ग्यास आयात गर्न ठूलो रकम बाहिरिँदै आएको छ। बर्सेनि अर्बौं रुपैयाँको ग्यास आयात हुने गरेको नेपाल आयल निगमको तथ्याङ्कले देखाउँछ।
आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा ५३ अर्ब रुपैयाँ बराबरको ५ लाख १२ हजार मेट्रिक टन ग्यास आयात भएको छ। आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा ६१ अर्ब रुपैयाँ बराबरको ५ लाख २६ हजार ६९८ मेट्रिक टन ग्यास आयात भएको छ। २०७७/०७८ मा ३४ अर्ब २४ करोड ६० लाख ५८ हजार रुपैयाँ बराबरको ४ लाख ८१ हजार २५८ मेट्रिक टन ग्यास आयात भएको छ।
२०७६/०७७ मा २८ अर्ब ६२ करोड ७६ लाख ५१ हजार रुपैयाँ बराबरको ४ लाख ४८ हजार ५४९ मेट्रिक टन ग्यास आयात भएको छ। २०७५/०७६ मा ३३ अर्ब ९३ करोड ३९ लाख ६ हजार रुपैयाँको ४ लाख २९ हजार ५०२ मेट्रिक टन ग्यास आयात भएको छ।
के छ विद्युतीय चुल्हो आयातको अवस्था?
चालु आर्थिक वर्ष (२०८०/८१) को मंसिर मसान्तसम्ममा १५ करोड २४ लाख ९० हजार रुपैयाँको ६६ हजार ६२३ थान विद्युतीय चुल्हो आयात भएको छ। जसमध्ये ४४ हजार ७३७ थान इन्डक्सन र २१ हजार ८८६ थान इन्फ्रारेड चुल्हो आयात भएको भन्सार विभागको तथ्यांकमा उल्लेख छ।
आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा ४२ करोड ५४ लाख ७४ हजार रुपैयाँको २ लाख ४ हजार ३९३ थान विद्युतीय चुल्हो भएको छ। जसमा एक लाख ३० हजार ७४५ थान इन्डक्सन चुल्हो रहेका छन् भने ७३ हजार ६४८ थान इन्फ्रारेड चुल्हो नेपालमा आयात भएको छ।
आर्थिक वर्ष २०७८/०७९ मा नेपालमा ३२ करोड २८ लाख ४७ हजार रुपैयाँको १ लाख ५८ हजार २६४ थान विद्युतीय चुल्हो आयात भएको थियो। जसमा एक लाख १६ हजार ८१० थान इन्डक्सन र ४१ हजार ४५४ थान इन्फ्रारेड चुल्हो रहेका थिए।
यस्तै, आर्थिक वर्ष २०७७/८८ मा २४ करोड ८२ लाख रुपैयाँ बराबरको १ लाख ५४ हजार थान विद्युतीय चुल्हो आयात भएका थिए। जसमा २४ सय थान इन्फ्रारेड चुल्हो थिए। आर्थिक वर्ष २०७६/७७ मा नेपालले १० हजार ४३५ थान इन्डक्सन चुल्हो आयात गरेको थियो।
केन्द्रीय भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार पछिल्लो समय विद्युतीय चुल्हो आयातको अवस्था बढ्दो छ। तर लक्ष्यअनुसार प्रयोग बढेको पाइँदैन।
विद्युत् निर्यातभन्दा आयात बढी
नेपालमा विद्युत् आयात/निर्यात ५० वर्षअघिदेखि हुनेगरेको स्वतन्त्र ऊर्जा उत्पादक संघ (इप्पान)को आँकडा छ। आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा नेपालबाट १० अर्ब ४५ करोड रुपैयाँ बराबरको विद्युत निर्यात भएको थियो। र सोही वर्ष १९ अर्ब ४४ करोडको विद्युत आयात भएको थियो। जसअनुसार नेपालबाट विद्युत् निर्यात भन्दा आयात झण्डै दोब्बरले बढी देखिएको छ।
इप्पानको एक सर्वेक्षण अनुसार नेपालमा ७२ हजार ५४४ मेगावाट विद्युत् उत्पादन गर्ने क्षमता रहेको छ। तर सुख्खा याममा अहिले पनि भारतबाट विद्युत् आपूर्ति भइरहेको छ। अहिले नेपालमा २ हजार ८३७ मेगावाट बराबर विद्युत् उत्पादन भएको इप्पानका महासचिव बलराम खतिवडा बताउँछन्।
जसमा २ हजार १७५ मेगावाट निजी क्षेत्रको उत्पादन रहेको उनको भनाइ छ। सानो परिमाणमा विद्युत् निर्यात हुँदै आएको थियो। अबका १० वर्षमा १० हजार विद्युत् निर्यात हुने भएको छ। गत पुस १९ गते भारतीय विदेशमन्त्री जयशंकरले नेपाल भ्रमणका क्रममा १० वर्षमा १० हजार मेगावाट विद्युत् निर्यातका लागि सम्झौता पत्रमा हस्ताक्षर गरेका छन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1749200817.png)
