करेन्ट लागेर ज्यान जान्छ: क्षतिपूर्तिको कुरा नै हुँदैन, ज्यालादारी जागिरमा थामथुम!

फिचर

धनु विश्वकर्मा शुक्रबार, पुस २२, २०७९ १५:१३

काठमाडौं– २०६५ असार १९ गतेका दिन बाजुरा त्रिवेणी साना जलविद्युत्‌का कर्मचारी रामबहादुर रावलको करेन्ट लागेर मृत्यु भयो। रावल परिवारको जेठो छोरा हुन्। संयुक्त परिवार थियो।

‘तीन दाजु–भाइ सँगै बस्थ्यौं। दाइको मृत्यु हुँदा सानै थिएँ। परिवारमा आशाको दियो निभ्यो। घरको आर्थिकभार दाइको जागिरले चलेको थियो। उहाँको मृत्युले परिवारमा सन्नाटा छायो,’ भाइ चन्द्रबहादुर रावलले निरास हुँदै भने।

रामबहादुर लामो समयदेखि विद्युत्‌मा जुनियर हेल्परको रुपमा काम गर्थे। उनी विद्युत्‌का प्राविधिक कर्मचारीलाई सहयोग गर्थे। साविकको मार्तडी गाविस–५ (हालको बडिमालिका नगरपालिका–८) रावलवाडा बडिमालिका मन्दिरको नजिकैको कुरा हो। मन्दिरनजिकै ट्रान्सफर्मर बिग्रेको थियो। ट्रान्सफर्मर बनाउन रामबहादुरसहित तीनजना कर्मचारीहरुसँगै थिए।

पहिला बिजुलीको पोलमा तीनजना उक्लेका थिए। प्राविधिको टोलीले ट्रान्सफर्मर बिग्रेर मर्मत गर्यो। उनले हेल्परका रुपमा आवश्यक सामान लिनेदिने गरिराखेका थिए। प्राविधिको टोली काम सकाएर भुइँमा ओर्लिए। तर, रामबहादुर भने बिजुलीको पोलमा नै थिए।

विद्युत्‌को प्रमुख कार्यालमा ट्रान्सफर्मर जोड्न गएको खबर भइसकेको थियो। तार जोडेर अन्य तीनजना साथी पोलबाट ओर्लिए। रामबहादुर भने पोलमा नै थिए। यसबारे विद्युत्‌ कार्यालय बेखर थियो। रामबहादुर भुइँमा नओर्लिकन विद्युत्‌ अन गरिदियो। पोलमा रहेका रामबहादुरको करेन्ट लागेर घटनास्थलमै मृत्यु भयो। ‘विद्युत्‌ कार्यालयको लापरबाहीका कारण दाइको ज्यान गयो,’ चन्द्र बताउँछन्।

लामो समयसम्म अस्थायी सेवा गरे। स्थायी नियुक्ति भएको केही समयमै रामबहादुरको विद्युतीय दुर्घटनामा परी निधन भएको थियो। ‘दाइले अस्थायी रुपमा लामो समय काम गरेका थिए। मुत्यु हुनुभन्दा तीन महिनाअघि मात्र स्थायी कर्मचारीका रुपमा नियुक्ति पाएका थिए,’ भाइ चन्द्र बहादुरले भने।

सामान्य परिवार भएकाले रामबहादुरको जागिरले परिवारको गर्जो टारिन्थ्यो। तर, लाउँ–खाउँ भन्ने उमेरमा दाइको मृत्यु भयो चन्द्रबहादुरले निरासा पोखे। त्यसपछि भने विद्युत्‌ले साढे चार लाख जति राहत दिइयो। विद्युत्‌मा करेन्ट लागेमा कहाँ न्याय माग्ने कहाँ क्षतिपूर्ति माग्ने थाहा थिएन। परिवारको एक सदस्य गुमाउनुपर्दा उनीहरुले निकै दुःख भोगेको बताए।

दाइको मृत्यु भयो। दुई छोराछोरी छन्। कसरी हुर्काउने, पढाउने, बढाउने भन्ने चिन्ता सुरु भयो। रामबहादुर विद्युत्‌को कर्मचारी भएको हुनाले श्रीमती अम्बा रावललाई जागिर लगाइदिने स्थानीय नेताले आश्वासन दिए। विद्युत्‌ कार्यालयमा परिवारले कुरा राख्यो। न कर्मचारीको बीमा छ न त राहतको कुनै प्याकेज छ। जहाँ काम गर्ने कर्मचारी नै मृत्युको मुखमा पुग्छन्। त्यस्तो संस्थामा झनै कुनै सेवा सुविधा र राहत नभएको आक्रोश चन्द्रबहादुरले पोखे।

विद्युत प्राधिकरणका कर्मचारीको करेन्ट लागेर मृत्यु : परिवारले न क्षतिपूर्ति पाए न जागिर

परिवार र विद्युत्‌ कार्यालयको सम्झौतामा जागिर दिने निर्णय गरियो। तीन महिनापछि भने रामबहादुरकी श्रीमती अम्बालाई ज्यालादारीमा कार्यालय सहयोगीका रुपमा काम दिइयो। उनीहरूका एक छोरा र एक छोरी छन्। अम्बाले ज्यालामा काम गरेको १४ वर्ष भइसकेको छ। त्यही सानो जागिरका आधारमा दुई छोरा–छोरीलाई पढाइराखेकी छन्। ‘जागिर त लगाइदिए तर अस्थायी, आज हो कि भोलि,’ उनले गुनासो गरिन्, ‘यहाँ राजनीतिक दाउपेच चल्छ कुन दिन के हुने हो थाहा छैन। त्यो बेलाको व्यवस्थापन समितिले राखेको हो। व्यवस्थापन समिति फेरिन्छ जागिर रहन्छ कि रहन्न थाहा हुँदैन?,’ अम्बाले भनिन्।
०००
श्रीमान् भारतमा काम गर्न गएको भए अहिले यो दुःख भोग्नुपर्दैनथ्यो भन्ने सुकी विकलाई मनमा लागिरहन्छ। भारतमै काम गरेर लामो समय जीविकोपार्जन भएकै थियो। ‘फेरि गएको भए आज यो दुख कहाँ हुन्थ्यो र? तर, अब सोचेर पुग्नेवाला छैन। जे हुनु त भैसक्यो मनमा यही प्रश्नले घोचिरहन्छ,’ उनले भावुक हुँदै भनिन्। बाजुरा बडिमालिका नगरपालिका ७ को जिल्ली भन्ने गाउँमा घर भएकी सुकीका श्रीमान चन्द्रबहादुर विकको २०७३ पुस १८ गतेका दिन करेन्ट लागेर मृत्यु भयो। श्रीमानकाे मृत्यु भएको ६ वर्ष भइसकेको छ। दिन बिते, दुःख थपिए। समस्याका सीमा झन्झन् फराकिला हुँदै गए। गाउँमा सामान्य खेतीपाती थियो। जुन अहिले पनि छ।

पहिला चन्द्रबहादुर भारतमा गएर काम गर्थे। नेपाल–भारत आउजाउ गरिराख्थे। २०७३ पुस १७ गतेका दिन रोजगारीका लागि भारत जाने परिवारमा सल्लाह भयो। सुकीले भारत जान जोड दिइन्। कति भारतमात्रै जानु अब घरमा केही काम गरेर खाने अडान चन्द्रबहादुरले राखे।

त्यही बेला घर बनाउने काम पनि जिम्मा लिएका थिए उनले। गाउँकै अन्य साथीहरु भारत गए। सुकीले राम्रो कमाइ हुने भएकाले भारत जान आग्रह गरिन्। तर, चन्द्रबहादुरले भने जिम्मा लिएको घरको काम सकाएर जान्छु भने। ‘मैले भनेको मानेको भए यो अवस्था हुने थिएन होला’, सुकी सम्झिन्छन्।

चन्द्रबहादुरलाई घर बनाउने काम आउँथ्यो। यसै क्रममा गाउँकै उमाकान्त जैशीको घर वडा नम्वर ७ को चुथी वडा कार्यालय नजिकै हो। काम गरेको १० दिन जति भएको थियो। गाउँकै बुदे विक र गोरे विकसँगै मिलेर काम गर्थे। गोरेले ठेक्का लिएका थिए। त्यहाँ गारो लगाउने काम गर्थे।

घरमा खाना खाएर चन्द्रबहादुर काममा गए। साना छोराछोरी स्कुल गएका थिए। श्रीमती सुकी घरकाे काममा व्यस्त थिइन्। दिउँसोको करिब १२ बजेको थियो होला।

नयाँ बनाइराखेको घरको पिलरमाथि तारसँग ठोकियो। पिलरको फलामे डन्डी माथिका बिजुलीका प्रमुख दुई लाइनमा ठोक्कियो। करेन्ट तलसम्म पुग्यो। बुदे र चन्द्रबहादुर भने बाहिरपट्टी काम गरिराखेका थिए। चन्द्रबहादुर पिलरका डन्डी नजिक थिए। यसैबीच, चन्द्रबहादुरलाई करेन्ट लाग्यो। उनको घटनास्थलमै मृत्यु भयो।

नजिकै रहेका साथीहरु सबैजना बेहोस भए। उनले पानी पनि भन्न पाएनन्। सधैँका लागि अस्ताए। पाँच छोराछोरी टुहुरा भए। घरको माइलो छोरा थिए उनी। बुवाआमाको आशाको बैशाखी ढल्यो। सुकीका सारथि बिते।

त्योबेला सुकी घरमै थिइन्। श्रीमानकाे मृत्युको खबरले उनी बेहोस भइन्। गाउँकै दिदीबहिनीले श्रीमानकाे मृत्यु भएको ठाउँसम्म पुर्याइदिए। केही बोल्न सकिनन्। दिमाग शून्य भयो। पाँच छोराछोरी कसरी हुर्काउने भन्ने मनमा विरह सुरु भयो। उनी भन्छिन्, ‘मर्ने मरेर जाँदा रैछन्, गाह्रो बाँच्नेलाई पो रहेछ।’

करेन्ट लागेर मृत्यु भइसकेपछि घरवालाले क्षतिपूर्ति भन्दै एक लाख रुपैयाँ दियो। आधा पैसा काजक्रियामा सकियो। आधामात्र हातमा लिइन्। अन्य कतै ठाउँबाट उनले राहत पाइनन्। कुनै खालको सहयोग कतैबाट मिलेन। घरवालाको लापरवाहीका कारण श्रीमानकाे मृत्यु भएको हो भन्ने सुकीलाई लागेको छ। ‘विद्युत्‌को लाइन जोडेको ठाउँमा घर बनाउँदै ख्याल गरिनुपर्ने थियो,’ उनले भनिन्।

गाउँमा सुकीको खासै जग्गा–जमिन छैन। भएकोमा पनि राम्रो उब्जनी छैन। यसले गर्दा हातमुख जाेर्न गाह्रो भइरहेको उनी बताउँछिन्। ‘श्रीमानले जसोतसो मुखमा माड लगाएकै थिए। एक्कासी उनको मृत्युले पाँच छोराछोरी कसरी बचाउने भन्ने पीर सुरु भयो। आर्थिक उपार्जनको काम गाउँमा हुँदैन। गरिबलाई कहाँ पो सुख छ र!,’ उनी निरासा पोख्छिन्।

याे पनि

खान–लाउन समस्या भएकाले सुकीले जागिर लगाइदिन गाउँसमाजका सबैले मिलेर विद्युत्‌ कार्यालयमा अपिल गरे। त्रिवेणी साना जलविद्युत्‌सँग कुरा राखेर सुकीलाई जागिर लगाइयो। तीन महिनापछि कार्यालय सहयोगीका रुपमा जागिर दिइयो। पहिला महिनावारी तलब आउँथ्यो। अहिले भने ज्यालादारीमा भएको छ। अहिले सुकीले पाँच छोराछोरी र आफ्नो खर्च यही जागिरबाट धान्दै आएकी छिन्।

देशमा हरेक कुरामा राजनीति घुसाइन्छ। यसर्थ, राजनीतिकै कारण कुनदिन जागिर जाने हो भन्ने सुकीको मनमा डर छ। ‘आजकाल एमालेको मान्छेलाई हामीले जागिर दियौँ, कांग्रेसको मान्छे हामीले दिलायौँ भन्दै जवाफ लगाउँछन्,’ उनी गुनासो गर्दै प्रश्न गर्छिन्, ‘क्षतिपूर्तिस्वरुप जागिर लगाइदियो त्यो बेला। अहिले भने आज हो कि भोलि भनेर त्रास पैदा भएको छ। भएको सानो यही जागिर गए के गरी बाँच्ने होला?’

विद्युतीय दुर्घटनाको डरलाग्दो अवस्था: खाँचो द्रुत उद्धारको

सुकीका छोराछोरी अब त ठूला भइसके। अब उनलाई छोराछोरी कसरी पढाउने होला भन्ने चिन्ता छ। ‘यही कुराले निन्द्रा लाग्दैन,’ उनले भनिन्। उनले सानी एक छोरी र एक छोरा काठमाडौंमा अनाथालयमा पढाइराखेकी छिन्। तीन छोरा आफैँसँग बाजुराको सदरमुकाम मार्तडीमा छन्। उनले दुःखसुख गरेर परिवार पालिराखेकी छिन्। ‘अब छोराछोरीकै आस छ,’ जति दुःख पाए पनि जीवनप्रति आशावादी रहेको उनी संकेत गर्छिन्।