गौरीफन्टा नाका (फाइल तस्बिर)।
धनगढी– कैलाली सदरमुकाम धनगढीको केन्द्र चौराहामा घर जान सवारी साधन कुरिरहेका थिए लम्की चुहा नगरपालिका–६ का हरिश खत्री। दशैं, तिहार घरमै मनाउन खत्री आफ्ना साथीहरुसँगै भारतबाट फर्किएका हुन्।
कर्मथलो भारत छाडेर जन्मुभूमि फर्किँदा जुन उत्साह थियो, नेपाल–भारत नाकामा पुग्दा भने आक्रोशमा परिणत भयो। ‘आफ्नै देश प्रवेश गर्न पनि कति गाह्रो हो?’ आक्रोश पोख्दै उनले भने।
स्वदेशी भूमि प्रवेश अगाडि भारतीय सुरक्षाकर्मीबाट झेल्नुपर्ने अनावश्यक दु:खले उनी हैरान बनेका थिए। चेकजाँचका नाममा नेपालीहरुको झोला खोतल्ने र विभिन्न बहानामा रकम माग्ने भारतीय सुरक्षाकर्मीको रवैयाका कारण नेपालीहरु सीमा नाकामा प्रताडित बन्छन्।
नेपाल–भारत गौरीफन्टा नाकामा भारतीय सीमा सुरक्षा बलले दिएको सास्ती खत्री पनि प्रताडित बने। स्वदेश फर्किने आफ्ना नागरिकको सहज आगमनको व्यवस्था गर्न नसकेको भन्दै उनले नेपाल सरकारप्रति पनि आक्रोश पोखे।
‘गौरिफन्टा नाकामा चेकिङका नाममा भारतको एसएसबीले जहिल्यै अनावश्यक दु:ख दिन्छन्। हामीले भारत आउँदा जाँदा कहिलेसम्म यस्तो सास्ती खेप्नुपर्ने हो?’ खत्री प्रश्न गर्छन्।
भारतबाट नेपाल प्रवेश गर्ने नेपालीहरुले अनिवार्य नागरिकता देखाउनुपर्ने प्रावधान रहेको छ। उनले भने, ‘कतिपयले नागरिकता लिएका हुँदैनन्। तिनीहरुलाई त्यही भारतीय सुरक्षाकर्मीहरुले रोक्छन्। के आफनै देशमा फर्कन पनि नपाउने हो ?’
दार्चुलाको शैल्यशिखर नगरपालिका–३ का मनोज धामीको गुनासो पनि खत्रीको जस्तै छ। उनले पनि गौरीफन्टा नाकामा एसएसबीबाट अनावश्यक दु:ख र सास्ती खेप्नुपर्को सुनाए। ‘चेकिङका नाममा ठग्ने, दुःख दिने र चर्को भाडा असुल्ने समूह नै सक्रिय भएको देखियो,’ धामीले भने।
‘म विगत पाँच वर्षदेखि भारतको दिल्लीमा एउटा होटलमा काम गर्दै आएको छु। सीमा नाकामा दुःख पाइन्छ भनेर घर, परिवारका लागि आइएमईबाट पैसा पठाएको थिए,’ धामीले भने, ‘अलिकति बाटो खर्च लिएर आएका कारण सटही गर्नेहरुबाट ठगिएन। तर भारतीय र नेपाली सुरक्षाकर्मीले अनेक बहानामा दुःख दिने गरेका छन्।’
नाम मात्रैको सहायता कक्ष
भारतबाट स्वदेश फर्कने नेपालीहरुलाई ठगितबाट जोगाउन भन्दै नेपाल प्रहरीले कैलालीको सीमावर्ती क्षेत्रका १० स्थानमा सहायता कक्ष स्थापना गरेको छ। तर, ती सहायता कक्ष नाम मात्रैका बनेका छन्।
गौरीफन्टा नाकाबाटै स्वदेश फर्केका मनोजले भने, ‘गौरीफन्टादेखि चौराहा पुग्दा विद्युतीय सवारी (रिक्सा)ले मनोमानी ढंगले भाडा असुल गरिरहेको छ।’ नेपाली अटो रिक्सा चालकहरुले गौरीफन्टा नाकाबाट धनगढी चौराहसम्म पुगाएको १०० देखि १५० रुपैयाँसम्म प्रतिव्यक्ति असुलेको मनोजले सुनाए। ‘डेढ सय रुपैयाँ लिए। त्यो पनि नेपाली होइन, भारु लिए,’ मनोजले भने।
गौरीफन्टादेखि धनगढी चौराहासम्मको भाडा २५ रुपैयाँ रहेको छ। तर, चौराहामा रहेको सहायता कक्षले विद्युतीय सवारी साधनले स्वदेश फर्कने नेपालीबाट कति भाडा लिइरहेको छ भन्नेमा चासो दिँदैन। भारतबाट स्वदेश फर्कने नेपालीहरुलाई बढी भाडा लिएको गुनासो कहाँ गर्ने भन्नेबारे पनि जानकारी हुँदैन्। मनोज भन्छन्, ‘हामी भारतमै श्रम गर्ने मान्छे हो। सरकारले के गरिरहेको छ भन्नेबारे हामीलाई कसरी जानकारी होला?’
विनियम दरमा कमी छैन, तर बजारमा सस्तियो भारु
नेपालमा भारतीय रुपैयाँ १०० वा सोभन्दा साना दरका नोट मात्र ल्याउन, लैजान तथा सटही गर्न पाइन्छ। यसको फाइदा भारतीय बजारका भारतीयहरुले लिइरहेका छन्।
बिहीबार नेपाल प्रवेश गरेका लम्की चुहा नगरपालिका वडा नम्बर ६ का हरिश खत्रीले २ लाख रुपैयाँ भारु सटही गर्दा तीन प्रतिशतका दरले २० हजार रुपैयाँ कमिसनको रुपमा दिए। नेपाल र भारतबीच स्थिर विनिमय दर छ। जसअनुसार भारतीय १ रुपैयाँको नेपाली १ रुपैयाँ ६० पैसा पर्छ।
तर, भारतबाट स्वदेश फर्किने क्रममा नेपाली नागरिकले तोकिएको विनिमय दरभन्दा निकै कममा नेपाली नोट साट्नुपर्ने बाध्यता छ। नेपालमा भारु सटही गर्दा १० प्रतिशतसम्म लिने गरेको भन्ने जानकारी आफूले पाएको खत्रीले सुनाए।
‘भारतीय क्षेत्रका व्यापारीले नेपालमा भारु सटही गर्दा १० प्रतिशतसम्म कमिसन लिन्छन् भनेर सुनाए। नेपालमा १० प्रतिशत कमिसन दिनुभन्दा भारतमै ३ प्रतिशत कमिसन दिएर सटाउनु पर्यो,’ खत्रीले सुनाए।
दशैं मनाउन स्वदेश फर्किएका अर्का नेपाली कैलालीको लम्की घर भएका जनकबहादुर शाहीले भारतीय व्यापारीलाई ५ प्रतिशत कमिसन दिएर भारुसँग नेरु साटेको बताए।
‘ नेपालमा भारु चल्दैन। यो साट्नैपर्ने बाध्यता भइहाल्यो नी,’ शाहीले भने, ‘त्यहाँ नसाटे नेपालमा चल्दैन्। सटही काउन्टहरुले पनि हिजोआज के गर्ने गरेका छन् थाहा छैन। यो बाध्यताको अन्त्य गर्न सरकार गम्भीर बनोस्।’
अहिले भारतीय बजारमा मात्र नभइ नेपाली बजारमा समेत भारु रकम सटहीमा मनोमानी छ। उपचारका लागि भारत जाँदै गरेका दिलीप गौतमले भारु र नेरु सटहीमा मनलाग्दी भाउ भन्ने गरिएको सुनाए।
नेपालमा विनियम दरभन्दा कममा भारतीय रकम सटही हुँदा समेत नेपाल राष्ट्र बैंक सुदूरपश्चिम प्रदेश कार्यालयले बजार अनुगमनमा चासो दिएको छैन। ‘न त प्रशासनले बजार अनुगमन गर्छ न त राष्ट्र बैंकले अनुमति बिना भारतीय रुपैयाँ सटही गरिरहेका पसलहरुको नियमनमा चासो दिएको छ,’ गौतमले भने।
जिल्ला प्रहरी कार्यालय कैलालीका प्रवक्ता प्रहरी नायब उपरीक्षक (डीएसपी) कुलदीप चन्दले सीमावर्ती क्षेत्रमा भारतीय रुपैयाँ सटहीको कुरा दुई पक्षको आपसी सम्झदारीको विषय भएको बताए। तर भारतबाट फर्किरहेका नेपालीलाई खल्तीमा नगद बोकेर नआउन र सकभर भारतबाटै नेपालमा रहेका आफन्तको खातामा जम्मा गर्न आग्रह गरे।
‘यो कुरा दुई पक्षको आपसी सहमतिमा हुने होला। हामीकहाँ त्यसरी कसैले पनि उजुरी वा गुनासो गर्नुभएको छैन,’ डीएसपी चन्दले भने, ‘तर दशैं मनाउन भारतबाट फर्किने दाजुभाइहरुलाई सकभर नगद नल्याउन आग्रह गर्छौँ। उतैबाट बैंकमार्फत पैसा पठाउनुहोस्। ल्याउनै परेमा मनी एक्सचेन्जर सेन्टरमा गएर साट्नुस्।’
कैलालीका प्रमुख जिल्ला अधिकारी युवराज कटेलले दशैं मनाउन घर फर्किने मजदुरहरुबाट नोट सटहीका नाममा चर्को रकम लिएको विषयमा प्रशासनको गम्भीर ध्यानाकर्षण भएको बताए। उनले नेपाल राष्ट्र बैंकमा गएर भारतीय रुपैयाँ साट्न सकिने भएकाले सबैलाई विचौलियाहरुसँग कुनै खालको कारोबार नगर्न समेत अनुरोध गरेका छन्।
‘भारत जानु रहर होइन, बाध्यता हो’
धनगढी उपमहानगरपालिका–७ देवरीयाकी रंजिता चौधरी दशैं, तिहार मनाउन भारतबाट घर फर्किइन्। गौरीफन्टा नाकाबाट स्वदेश फर्किन लागेकी उनलाई सीमामा खेप्नु परेको सास्तीले झन् पीडाबोध भयो।
दैनिक छाक टार्न समेत भारतमा गएर मजदुरी गर्नुपर्ने बाध्यता रहेको उनले सुनाइन्। ‘सरकारले न रोजगारीको व्यवस्था गरेको छ । न त भने स्वदेश फर्कदा सहज प्रवेश गराउन पहल गर्छ,’ रंजिताले पीडा पोखिन्।
दशैंका बेला दैनिक १ हजारको संख्यामा नेपालीहरु गौरीफन्टा नाका हुँदै स्वदेश फर्किरहेका छन्। दशैं तथा तिहार मनाउने मेसो पारेर नेपालीहरु खेतीपाती पनि भ्याउने गरी नेपाल फर्किन्छन्।
दशैंमा घर फर्किएकाहरु पर्व मनाइ, खेतीपाती समेत सकेर पुन: कामका लागि भारत जान्छन्। तिहारपछि दैनिक करिब १ हजारको संख्यामा नै गौरीफन्टा नाका हुँदै नेपालीहरु भारत फर्किन्छन्।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1749367495.jpg)
